मुंबई / कृषी वार्ता न्यूज: महाराष्ट्रातील शेतकऱ्यांसाठी हवामानाची अचूक आणि वेळेत माहिती मिळणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे. पाऊस, तापमान, वाऱ्याचा वेग, गारपीट किंवा ढगफुटीसारख्या नैसर्गिक आपत्तींचा थेट परिणाम शेतीच्या उत्पन्नावर होतो. याच पार्श्वभूमीवर केंद्र सरकारच्या ‘विंद्स’ (Weather Information Network Data Systems – WINDS) प्रकल्पांतर्गत महाराष्ट्र सरकारने ‘महावेध’ उपक्रमाला नवे बळ दिले आहे. या उपक्रमाअंतर्गत प्रत्येक गावात स्वयंचलित हवामान केंद्रे (Automatic Weather Stations – AWS) उभारण्याचा महत्त्वपूर्ण निर्णय घेण्यात आला आहे. यामुळे गावपातळीवर हवामानाची विश्वासार्ह माहिती शेतकऱ्यांना उपलब्ध होणार आहे.
राज्य मंत्रिमंडळाने १७ जून २०२५ रोजी या प्रकल्पाला पाच वर्षांची मुदतवाढ देण्याचा निर्णय घेतला. यामुळे ग्रामपंचायत स्तरावर स्वयंचलित हवामान केंद्रे स्थापन करण्याचा मार्ग मोकळा झाला आहे. यापूर्वी महसूल मंडळ स्तरावर अशी केंद्रे उभारण्यात आली होती. मात्र, हवामानातील बदल हे गावागावात वेगळे असतात. त्यामुळे स्थानिक पातळीवरील अचूक माहिती शेतकऱ्यांना योग्य निर्णय घेण्यासाठी अधिक उपयुक्त ठरेल.
ही स्वयंचलित हवामान केंद्रे तापमान, पर्जन्यमान, सापेक्ष आर्द्रता, वाऱ्याचा वेग आणि दिशा यासारख्या हवामान घटकांची सातत्याने नोंद ठेवतील. ही माहिती मदत व पुनर्वसन विभाग, नानाजी देशमुख कृषी संजीवनी प्रकल्प (पोकरा), महाराष्ट्र रिमोट सेन्सिंग ॲप्लिकेशन सेंटर (MRSAC), नागपूर, तसेच राज्यातील कृषी विद्यापीठे आणि कृषी विज्ञान केंद्रांद्वारे विश्लेषणासाठी वापरली जाईल. या माहितीचा उपयोग शेतकऱ्यांना पेरणीची योग्य वेळ ठरविणे, रोगराई आणि तणावाची शक्यता ओळखणे, तसेच उपाययोजना करण्यासाठी होईल.
शेतकऱ्यांना या केंद्रांचा थेट लाभ होणार आहे. पंतप्रधान पीक विमा योजना आणि हवामान आधारित फळपीक विमा योजनेसाठी या केंद्रांमधील नोंदी महत्त्वाचा पुरावा ठरतात. यामुळे विमा भरपाई मिळवताना शेतकऱ्यांना येणाऱ्या अडचणी कमी होतील. तसेच, दुष्काळ, पूर, गारपीट, वीज कोसळणे, थंडीची लाट यासारख्या नैसर्गिक आपत्तींच्या वेळेत इशारे मिळाल्याने शेतकरी आणि प्रशासनाला वेळीच तयारी करता येईल. परिणामी, जीवित आणि आर्थिक नुकसान टाळणे शक्य होईल.
या प्रकल्पाची अंमलबजावणी ‘स्कायमेट वेदर सर्व्हिसेस प्रायव्हेट लिमिटेड’ या खासगी संस्थेमार्फत केली जाते. ही संस्था अत्याधुनिक तंत्रज्ञानाद्वारे हवामान डेटा संकलन आणि विश्लेषण करते. यामुळे मोठ्या प्रमाणात डिजिटल माहितीचा साठा तयार होतो, जो भविष्यातील संशोधन, धोरणनिश्चिती आणि स्थानिक नियोजनासाठी उपयुक्त ठरेल.
महावेध प्रकल्पामुळे गावागावात हवामान केंद्रे (Automatic Weather Stations – AWS) उभारली जाणार असून, शेतकऱ्यांना स्थानिक पातळीवरील अचूक माहिती मिळेल. यामुळे शेती व्यवसाय अधिक सुरक्षित आणि उत्पादक बनवण्यास मदत होईल. हा प्रकल्प शेतकऱ्यांसाठी आशेचा किरण ठरेल, असा विश्वास व्यक्त केला जात आहे.
1 thought on “Automatic Weather Stations: गावागावात स्वयंचलित हवामान केंद्रे: शेतकऱ्यांसाठी महावेध प्रकल्पाची नवी योजना”