मुंबई / कृषी वार्ता न्यूज: शेतीतील अनिश्चितता, बदलते हवामान, शेतीमालाला कमी मिळणारा भाव आणि वाढता उत्पादन खर्च यामुळे आज शेतकरी केवळ पारंपरिक शेतीवर अवलंबून राहत नाहीत. शेतीला पूरक जोडधंद्यांकडे त्यांचा कल वाढत आहे. यामध्ये मत्स्यपालन हा एक असा व्यवसाय आहे, जो कमी गुंतवणुकीत चांगला नफा देऊ शकतो. स्थिर उत्पन्न, सतत उपलब्ध असलेली बाजारपेठ आणि शासकीय योजनांमधून मिळणारे अनुदान यामुळे मत्स्यपालन शेतकऱ्यांसाठी फायदेशीर ठरत आहे. विशेषतः ग्रामीण भागातील शेतकऱ्यांसाठी हा व्यवसाय सोपा आणि यशस्वी पर्याय आहे.
मत्स्यपालन म्हणजे काय?
मत्स्यपालन म्हणजे तलाव, विहिरी, टाक्या किंवा कृत्रिम पाण्याच्या स्रोतांमध्ये मासे वाढवून त्यांची विक्री करणे. हा व्यवसाय वर्षभर करता येतो, त्यामुळे हंगामावर अवलंबून राहण्याची गरज नाही. शेततळे किंवा मोकळी जागा असलेल्या शेतकऱ्यांसाठी हा व्यवसाय अगदी सहज करता येतो. आज अनेक शेतकरी, तरुण, महिला बचत गट आणि शेतकरी गट मत्स्यपालनातून लाखोंचा नफा कमवत आहेत.
Satbara on Whatsapp: शेतकऱ्यांसाठी आनंदाची बातमी! सातबारा, जमीन दस्तऐवज आता व्हॉट्सअँप वर मिळणार!
कसे सुरू कराल मत्स्यपालन?
मत्स्यपालनासाठी विशेष परवानगीची गरज नसली, तरी सरकारी अनुदानाचा लाभ घेण्यासाठी मत्स्य विभागाकडून प्रशिक्षण घेणे आवश्यक आहे. कृषी विज्ञान केंद्रे, मत्स्यव्यवसाय संचालनालय किंवा मत्स्य विकास महामंडळ यांच्याकडून प्रशिक्षण मिळते. या प्रशिक्षणात मासे निवड, खाद्य व्यवस्थापन, पाण्याचे ऑक्सिजन नियंत्रण, रोग प्रतिबंध आणि बाजार व्यवस्थापन यासारख्या गोष्टी शिकवल्या जातात. प्रशिक्षण घेतल्याने व्यवसायातील जोखीम कमी होते आणि यशाची शक्यता वाढते.
तलावाची निर्मिती आणि मासे निवड
मत्स्यपालनासाठी ८ ते १० गुंठ्यांवर छोटा तलाव खोदता येतो, ज्याचा खर्च साधारण ३०,००० ते ५०,००० रुपये आहे. तलाव खोदताना जमिनीचा उतार, पाणी साठवण्याची क्षमता आणि पाण्याचा झरा यांचा विचार करावा लागतो. तलावातील पाणी स्वच्छ, गाळमुक्त आणि ६.५ ते ८.५ pH च्या मर्यादेत असावे. रोहू, कतला, मृगळ, पंगास आणि तिलापिया या माशांच्या जातींचे संगोपन फायदेशीर आहे. एका एकर तलावात २,००० ते ३,००० मासे बियाणे सोडता येतात.
खाद्य आणि मासे वाढ
माशांच्या वाढीसाठी नैसर्गिक प्लँकटन आणि व्यावसायिक खाद्याचा वापर करावा लागतो. दररोज ठराविक वेळी खाद्य दिल्यास मासे ६ ते ८ महिन्यांत पूर्ण वाढतात. यानंतर त्यांची बाजारात विक्री करता येते. भारतीय माशांना देशांतर्गत आणि आंतरराष्ट्रीय बाजारात चांगली मागणी आहे, त्यामुळे विक्रीची समस्या उद्भवत नाही.
नफा किती मिळतो?
एका एकर तलावातून साधारण ८०० ते १,००० किलो मासे मिळतात. प्रति किलो १०० ते १५० रुपये भाव धरल्यास एकूण उत्पन्न १ लाख ते १.५ लाख रुपये होऊ शकते. यातून उत्पादन खर्च वजा केल्यास ५०,००० ते ७०,००० रुपये नफा मिळतो. जर २ ते ३ तलाव असतील, तर मासिक नफा १ लाख रुपयांपर्यंत पोहोचू शकतो.
Banavat Khat: तुमचं खत बनावट आहे का? या घरच्या घरी करता येणाऱ्या सोप्या चाचण्या करून लगेच ओळखा
सरकारी अनुदान
केंद्र सरकारची प्रधानमंत्री मत्स्य संपदा योजना (PMMSY) मत्स्यपालनाला चालना देण्यासाठी कार्यरत आहे. या योजनेंतर्गत तलाव खोदाई, पंपसेट, खाद्य, ऑक्सिजन यंत्रणा, मासे बियाणे, वाहतूक साधने आणि शीतगृह यासाठी ४० टक्क्यांपासून ६० टक्क्यांपर्यंत अनुदान मिळते. अनुसूचित जाती, जमाती आणि महिला उद्योजकांसाठी ६० टक्क्यांपर्यंत अनुदान आहे. याशिवाय, उत्तर प्रदेश सरकारसारख्या काही राज्य सरकार २ लाखांपर्यंत कर्ज आणि ६० टक्के अनुदान देते. अर्ज करण्यासाठी स्थानिक पंचायत समिती, मत्स्य विभाग कार्यालय किंवा जिल्हा मत्स्य अधिकारी यांच्याशी संपर्क साधावा. अधिक माहितीसाठी pmmsy.dof.gov.in या वेबसाइटला भेट द्या.
निष्कर्ष (Fish Farming Subsidy in Maharashtra)
मत्स्यपालन हा शेतकऱ्यांसाठी कमी खर्चात चांगला नफा देणारा व्यवसाय आहे. सरकारी योजनांमुळे हा व्यवसाय अधिक सोपा आणि किफायतशीर झाला आहे. योग्य प्रशिक्षण, नियोजन आणि अनुदानाचा लाभ घेऊन शेतकरी या व्यवसायातून स्थिर उत्पन्न मिळवू शकतात. ग्रामीण भागातील शेतकरी, तरुण आणि महिला यांच्यासाठी मत्स्यपालन हा आर्थिक प्रगतीचा नवा मार्ग ठरू शकतो.
