Ujani Dam Water Storage: महाराष्ट्रात गेल्या काही दिवसांपासून पावसाने चांगलाच जोर धरला आहे. यामुळे अनेक नद्या दुथडी भरून वाहत असून, राज्यातील अनेक धरणांच्या पाणीपातळीत लक्षणीय वाढ झाली आहे. यंदा मान्सूनच्या सुरुवातीपासूनच समाधानकारक पाऊस झाल्याने आणि धरणांच्या पाणलोट क्षेत्रात जोरदार पावसाची नोंद झाल्याने अनेक प्रमुख धरणे १०० टक्के भरण्याच्या दिशेने वाटचाल करत आहेत. यामध्ये पश्चिम महाराष्ट्रातील शेतकऱ्यांचा आधार असलेले उजनी धरणही आघाडीवर आहे. सोलापूर, पुणे आणि अहमदनगर जिल्ह्यांसाठी वरदान ठरणाऱ्या या धरणातील सध्याच्या पाणीसाठ्याची आणि पाणीविसर्गाची स्थिती शेतकऱ्यांना मोठा दिलासा देणारी आहे.
उजनी धरणातील पाण्याची सध्याची स्थिती
उजनी धरण, ज्याला यशवंत सागर असेही म्हणतात, हे भीमा नदीवरील सोलापूर जिल्ह्यातील माढा तालुक्यातील एक प्रमुख धरण आहे. गेल्या काही दिवसांपासून धरणाच्या पाणलोट क्षेत्रात सातत्याने होणाऱ्या जोरदार पावसामुळे धरणातील पाणीसाठा झपाट्याने वाढत आहे. रविवारी (२७ जुलै २०२५) सकाळी उजनी धरणाची पाणीपातळी ४९३.६६० मीटर इतकी नोंदवली गेली. यावेळी धरणातील एकूण पाणीसाठा ११५.२३ टीएमसी (थाउजंड मिलियन क्युबिक फीट) होता, तर उपयुक्त पाणीसाठा ५१.५७ टीएमसी इतका होता. धरणाची पाणीपातळी ९६.२६ टक्क्यांपर्यंत पोहोचली आहे, जी धरण लवकरच १०० टक्के भरण्याच्या मार्गावर असल्याचे दर्शवते.
भीमा नदीत विसर्ग वाढला, गावांना सतर्कतेचा इशारा
उजनी धरणाच्या सांडव्यातून भीमा नदीच्या पात्रात पाण्याचा विसर्ग सुरू आहे. रविवारी सकाळी १० वाजण्याच्या सुमारास धरणातून ४०,००० क्युसेक पाणी नदीत सोडण्यात येत होते. दौंड येथून धरणात येणारा पाण्याचा प्रवाह ३४,२३३ क्युसेक इतका होता. धरणातील पाण्याची आवक आणि विसर्ग यांचा वेग पाहता भीमा नदीच्या पाणीपातळीत वाढ होण्याची शक्यता आहे. यामुळे नदीकाठच्या गावांना धरण प्रशासनाने सतर्कतेचा इशारा दिला आहे. नागरिकांना नदीपात्रात उतरू नये, तसेच जनावरे किंवा साहित्य नदीकाठी असल्यास तातडीने सुरक्षित ठिकाणी हलवण्याचे निर्देश देण्यात आले आहेत. सोमवारी (२८ जुलै २०२५) सकाळी ९ वाजता धरणाच्या सांडव्यातून विसर्ग ६०,००० क्युसेकपर्यंत वाढवण्यात आला, तर पॉवर हाऊस आउटलेटमधून १,६०० क्युसेक पाणी सोडण्यात येत आहे, अशी माहिती कार्यकारी अभियंता, उजनी धरण यांनी दिली.
शेतकऱ्यांसाठी दिलासादायक चित्र
उजनी धरण हे सोलापूर जिल्ह्यातील सुमारे १.४७ लाख हेक्टर शेतीसाठी पाण्याचा प्रमुख स्रोत आहे. याशिवाय पुणे आणि अहमदनगर जिल्ह्यातील शेती आणि पिण्याच्या पाण्याच्या गरजा या धरणावर अवलंबून आहेत. धरणातील पाणीसाठा १०० टक्क्यांच्या जवळ पोहोचत असल्याने शेतकऱ्यांना खरीप आणि रब्बी हंगामासाठी मोठा आधार मिळणार आहे. विशेषतः ऊस, केळी, डाळिंब आणि द्राक्ष यांसारख्या बागायती पिकांसाठी उजनी धरणातील पाणी महत्त्वपूर्ण आहे. यंदा मे महिन्यातही धरणात सुमारे ६ टीएमसी पाण्याची वाढ झाली होती, जी मागील ४५ वर्षांतील मे महिन्यासाठी पहिलीच घटना होती. यामुळे शेतकऱ्यांमध्ये आशेचा किरण निर्माण झाला आहे.
धरण व्यवस्थापन आणि सतर्कता
उजनी धरणाची एकूण पाणीसाठवण क्षमता ११७ टीएमसी आहे, तर उपयुक्त पाणीसाठ्याची क्षमता ५३.५५ टीएमसी आहे. सध्या धरणातील पाणीपातळी ही उपयुक्त साठ्याच्या जवळपास आहे, आणि पाणलोट क्षेत्रात पाऊस कायम राहिल्यास धरण लवकरच पूर्ण क्षमतेने भरण्याची शक्यता आहे. धरण प्रशासनाने पूर नियंत्रणासाठी सांडव्यातून पाण्याचा विसर्ग नियंत्रित ठेवला आहे. याशिवाय, भीमा नदीकाठच्या गावांमध्ये पूर परिस्थिती उद्भवू नये यासाठी प्रशासन सतर्क आहे. स्थानिकांना नदीपासून सुरक्षित अंतर राखण्याचे आणि कोणत्याही प्रकारचे नुकसान टाळण्यासाठी खबरदारी घेण्याचे आवाहन करण्यात आले आहे.
पाणलोट क्षेत्रातील पावसाचा प्रभाव
पुणे जिल्ह्यातील पश्चिम घाटमाथ्यावर आणि धरणाच्या पाणलोट क्षेत्रात गेल्या काही दिवसांपासून जोरदार पाऊस पडत आहे. यामुळे खडकवासला, चासकमान आणि इतर धरणांमधूनही पाण्याचा विसर्ग वाढला आहे, जो उजनी धरणात येत आहे. उदाहरणार्थ, खडकवासला धरणातून २०,००० क्युसेकपेक्षा जास्त पाणी सोडण्यात येत आहे, जे दौंडमार्गे उजनीत पोहोचत आहे. यामुळे धरणातील पाणीपातळी झपाट्याने वाढत आहे. जलसंपदा विभागाच्या माहितीनुसार, उजनी धरणाच्या पाणलोट क्षेत्रातील सरासरी वार्षिक पर्जन्यवृष्टी १,०९६ मिमी आहे, आणि यंदा पावसाचा जोर कायम राहिल्यास धरण पूर्ण क्षमतेने भरण्याची शक्यता आहे.
शेतकऱ्यांसाठी आशेचा किरण
उजनी धरणातील वाढता पाणीसाठा हा शेतकऱ्यांसाठी आणि स्थानिकांसाठी मोठा दिलासा आहे. गेल्या वर्षी जानेवारी २०२४ मध्ये धरणातील उपयुक्त पाणीसाठा पूर्णपणे संपला होता, आणि धरण उणे पातळीत गेले होते. यामुळे शेती आणि पिण्याच्या पाण्यासाठी गंभीर संकट निर्माण झाले होते. मात्र, यंदा जोरदार पावसामुळे धरणाची स्थिती सुधारली आहे. जलसंपदा विभाग आणि धरण प्रशासन यांनी दिलेल्या माहितीनुसार, धरणातील पाण्याचा वापर पिण्यासाठी आणि शेतीसाठी नियोजित पद्धतीने केला जाईल, जेणेकरून पुढील हंगामातही पाण्याची कमतरता भासणार नाही.
उजनी धरणातील पाणीसाठा ९६.२६ टक्क्यांवर पोहोचला असून, लवकरच ते १०० टक्के भरण्याची शक्यता आहे. भीमा नदीतील वाढता विसर्ग आणि पाणलोट क्षेत्रातील सततचा पाऊस यामुळे धरणाची पाणीपातळी झपाट्याने वाढत आहे. शेतकऱ्यांसाठी ही आनंदाची बातमी आहे, कारण यामुळे यंदाचा खरीप आणि रब्बी हंगाम यशस्वी होण्याची आशा आहे. धरण प्रशासनाने दिलेल्या सतर्कतेच्या इशाऱ्याचे पालन करून स्थानिकांनी सुरक्षितता बाळगावी, असे आवाहन आहे. उजनी धरणाच्या या सकारात्मक प्रगतीमुळे पश्चिम महाराष्ट्रातील शेती आणि पाणीपुरवठ्याला मोठा आधार मिळणार आहे.
